ارزن

چكيده

 گياه زراعي چهار كربنه ارزن به عنوان ششميمن غله ي مهم دنيا مورد بررسي قرار گرفته است. منشا ارزن غرب آفريقاست سهم ارزن در تجارت جهاني بسيار ناچيز است، به بيان ديگر تقريبا تمام ارزن توليد شده در دنيا در همان محل هاي توليد به مصرف مي رسد. بازده استفاده از آب در ارزن نسبت به غلات سه كربنه اي مانند گندم، جو، برنج، يولاف،چاودار و تريتيكاله بسيار زيادتر است. بخش عمده ي پژوهش هايي كه در دنيا روي ارزن انجام مي شود بر روي ارزن مرواريد صورت مي گيرد. ساقه ارزن بند بند و توخالي است و گل آذين آن همانند برنج خوشه است. ارزن غله ي مناطق گرمسير است و دماي پايه براي جوانه زني آن 10 تا 12 درجه ي سانتيگراد است .دماي بهينه براي رشد بوته هاي ارزن 30-27 درجه سانتيگراد مي باشد. ميزان بذر مصرفي در كاشت ارزن دانه اي 10 تا 15 كيلو گرم و در ارزن علوفه اي 20 تا 30كيلوگرم در هكتار است. ارزن در اوايل فصل رشد به دليل كندي رشد نسبت به غلبه ي علفهاي هرز آسيب پذير است و نياز به مراقبت دارد. اين گياه به طور معمول با سورگوم و بادام زميني در تناوب قرار مي گيرد. رسيدن دانه هاي ارزن با تشكيل لايه هاي سياه در قاعده دانه ها مشخص مي شود و بهتر است هنگامي كه نيمي از خوشه هاي ارزن رسيد،نسبت به برداشت مزرعه اقدام شود تا محصول از خسارت پرندگا ن مصون بماند. دانه ارزن مانند ساير غلات دانه اي به طور عمده از نشاسته (70-60 درصد)تشكيل شده است و ارزش غذايي آن همانند برنج و گندم است.

مقدمه: ارزن غله اي سنتي مناطق گرمسير و كم آب مي باشد. ششمين غله مهم دنياست، يعني پس از گندم، برنج، ذرت، جو و سورگوم قرار دارد. منشا ارزن غرب آفريقاست بخش عمده توليد ارزن در هندوستان ، چين و آفريقا صورت مي گيرد توليد جهاني ارزن در سال 2005ميلادي معادل 1/26ميليون تن بوده است. تقريبا تمام ارزن توليد شده در دنيا در همان محل هاي توليد مصرف مي شود و چيزي از آن وارد تجارت جهاني نمي شود. ارزن غله اي چهار كربنه است كه كارآيي فتوسنتزي و كارآيي استفاده از آب در آن در مقايسه با غلات سه كربنه اي چون گندم و جو بسيار زيادتر است. گرچه ارزن محصولي دو منظوره است، ولي در بيشتر موارد هدف از كشت آن توليد دانه است. سيستم ريشه اي عميق و گسترده ارزن باعث مقاومت مطلوب اين گياه به تنش خشكي مي شود. دانه ارزن به مصرف تغذيه اي پرندگان ،ساير حيوانات و انسان مي رسد و در صنعت براي تهيه الكل به كار مي رود. از بين انواع ارزن، ارزن مرواريد مهم ترين نوع ارزن دانه اي است و بخش عمده پ‍‍ژوهش هايي كه روي ارزن در دنيا صورت مي گيرد به اين نوع ارزن اختصاص يافته است. ارزن مرواريد گياهي يكساله و دگر گشن است كه در شرايط مناسب با توليد بيش از چهار تن دانه در هكتار بخش مهمي از غذاي نواحي گرم و خشك دنيا را تشكيل مي دهد . ويژگي هاي گياه شناسي ارزن: ارزن ها جزو غلات دانه ريز و گياهان يك ساله مناطق گرم و خشك مي باشند كه داراي گونه هاي فراواني هستند. نام ارزن ( Millet ) از كلمه لاتين millesimum به معناي يك هزارم ريشه گرفته و كلمه (Mill ) به معناي خرد و كوچك غالباً براي اشاره به چيزهاي فوقالعاده كوچك به كار مي رود. ارزن غله ای دارای دانه های کروی شکلی است . ارزن می‌تواند به رنگ های زرد، سفید یا قهوه‌ای باشد. جوانه ارزن مانند ذرت نسبت به اندازه دانه غله بزرگ است. به عنوان غذای پرندگان استفاده می‌شود. در برخی از نقاط دنیا آن را مانند برنج می‌پزند. به خاطر نوع ماتریکس پروتئین نشاسته ارزن تحت نورمی‌تواند کدر، شفاف و نیمه شفاف باشد. ارزن داري ساقه اي بند بند و تو خالي است.ارتفاع ساقه در ارقام گوناگون متفاوت بوده و از 30 تا 122 سانتيمتر متغير است ساقه و برگ هاي ارزن به وسيله ي پرزهايي پوشيده است و مانند ساير غلات گرمسيري گياهي روز كوتاه است. گل آذين ارزن خوشه است. دانه پس از برداشت در درون پوشش هايي قرار دارد. اندازه دانه ها ريزتر از دانه هاي ذرت خوشه اي است. ميوه ارزن مانند ساير غلات،گندمه است. ارزن گياهي خود گشن است هر چند داراي درصد محدودي دگر گشني نيز هست ارزن مانند غلات ديگر گياهي رشد محدود است كه باظهور خوشه، ارتفاع نهايي محصول به دست مي آيد. از هر ساقه اصلي يك يا چند پنجه از گره هاي ساقه در نزديكي سطح خاك منشاء مي گيرد. اين پنجه ها خود داراي سيستم ريشه اي ساقه ي اصلي باعث ازدياد حجم سيستم ريشه اي گياه به منظور تامين رطوبت و عناصر غذايي مورد نياز مي شوند. زراعت ارزن ارزن غله ي نقاط گرمسير است و جاهايي هواي تابستان به قدر كافي گرم نباشد، محصول خوبي توليد نمي كند. دماي پايه براي ارزن 10 تا 12 درجه سانتيگراد مي باشد. جوانه زني بذر ارزن در خاك هايي كه به قدر كافي گرم نباشند با اشكال روبرو مي شود. كاشت ارزن در بهار پس از رفع شدن كامل خطر يخبندان بهاره صورت مي گيرد. كمينه دما براي رشد ارزن 17 درجه سانتيگراد و دماي بهينه در طول فصل رشد 30-27 درجه سانتيگراد مي باشد. به طور معمول كاشت ارزن دو تا چهار هفته پس از كاشت ذرت صورت مي گيرد و اين موضوع به دليل حساسيت به سرما در اوايل فصل رشد مي باشد. ميزان بذر مصرفي در كاشت ارزن دانه اي 10 تا 15 و در ارزن علوفه اي 20 تا 30 كيلو گرم در هكتار است. رشد اوليه ارزن بسيار كند است و طي يك ماه نخست پس ازكاشت نسبت به غلبه ي علف هاي هرز حساس و آسيب پذير است. چون اندازه بذر هاي ارزن كوچك است (3 تا 4 ميليمتر ) تهيه بستر كاشت بذر از اهميت زيادي برخوردار است. عمق كاشت بذر ارزن 1 تا 5/1 سانتيمتر است. هرچند ارزن قدرت تحمل دامنه اي نسبتا گسترده اي از اسيديته ي خاك را دارد، ولي خاك هاي اسيدي را بر قليايي ترجيح مي دهند و بيشترين واكنش گياه به كود هاي شيميايي در پ هاش 5/6 بروز مي كند. ارزن در مراحل نخستين زندگي نسبت به شوري حساس، ولي پس از استقرار قادر به تحمل شوري تا يك درصد بدون افت عملكرد مي باشد و به همين دليل در برخي نقاط از آن براي بهسازي خاك هاي شور استفاده مي كنند. در نقاطي كه ارزن را پس از بقولات كشت مي كنند،نياز چنداني به افزودن نيتروژن به خاك نمي باشد. ارزن به طور معمول با سور گوم و بادام زميني در تناوب قرار مي گيرد. در هندوستان آن را در تناوب با باقلا، كنجد و يا كتان قرار مي دهند . زود رسي، عدم حساسيت به طول روز و افزايش شاخص برداشت از هدف هاي مهم اصلاح ارزن مي باشند. هنگامي كه نيمي از خوشه هاي ارزن رسيد بهتر است نسبت به برداشت محصول اقدام شود تا محصول از خسارت پرندگان مصون بماند. عملكرد دانه ارزن در مناطق گوناگون متفاوت و بين 2 تا 4 تن در هكتار متغير مي باشد. با تشكيل لايه سياه در قاعده دانه،وزن دانه به بيشينه خود رسيده است. ارزش غذايي دانه ارزن مشابه برنج و گندم مي باشد. بذر ارزن پس از برداشت داراي يك دوره ي ركود است طول اين دوره در انواع ارزن متفاوت بوده و چنانچه بذر ها پس از برداشت در دما و رطوبت كم نگهداري شوند ممكن است دوره ي ركود تا يك سال هم به طول انجامد . خاك : ارزن مي تواند در دامنه وسيعي از خاكها رشد نمايد اما به شرايط ماندابي حساس بوده و بهترين خاكها براي رشد آن، خاكهاي لومي شني با زهكشي خوب مي باشند. ارزن در دامنه وسيعي از PH خاك، نه خيلي قليايي قادر به توليد محصول مي باشد. ارزن متحمل به شوري بوده و جوانه زني آن در شرايط نور به تأخير مي افتد. آماده سازي زمين : ارزن به بستري كاملاً نرم و عاري از كلوخ نياز دارد، زيرا بذور آن بسيار كوچك مي باشند. يك شخم عميق (حداقل 15 سانتيمتر) با گاوآهن برگردان دار به دنبال آن 2 تا 3 ديسك عمود بر هم مي تواند شرايط بهينه را براي كشت ارزن فراهم آورد. مقدار بذر ، فاصله كاشت و روش كاشت : به منظور برداشت دانه كافي و خوب مصرف 4 تا 5 كيلوگرم در هكتار كافي بوده و ميزان بهينه تراكم 175000 تا 200000 بوته در هكتار مي باشد. تراكم فوق با فاصله رديفهاي 45 سانتيمتر و فاصله هر بوته 12-10 سانتيمتر حاصل خواهد شد. عمق كاشت بذر 3-2 سانتيمتر مي باشد. ارزن عموماً بلافاصله پس از شخم و بوسيله بذر پاشي كشت مي شود. كشت ارزن مرواريد با ماشين مخصوص بذر كار غلات بهترين روش بوده و نه تنها بهترين جوانه زني را تضمين مي كند بلكه پراكندگي يكنواخت و خوب گياه را نيز به همراه خواهد داشت. توصيه هاي داشت : نياز غذايي : به طور كلي ارزنها به دليل طول رويش كوتاه و حجم كم ريشه به مواد غذايي كمي نياز دارند. در ارزنها كاربرد 50 كيلوگرم در هكتار كود اوره در زمان كاشت و مصرف 50 تا 100 كيلوگرم در هكتار اوره بعد ازهر چين توصيه مي شود. آبياري : ارزن مقاومت خوبي نسبت به كم آبي دارد ولي جهت توليد علوفه بيشتر و بهتر دور آبياري 7 تا 10 روز مناسب است دفع علفهاي هرز : براي دفع علفهاي هرز بهتر است در مراحل اوليه رشد گياه از كولتيواتور استفاده شود در مراحل بعدي رشد به علت سايه اندازي شديد و چين برداري هاي متعدد رشد علفها ناممكن خواهد شد و نياز به مبارزه با علفهاي هرز نخواهد بود . مبارزه با آفات و بيماريها : روي اين گياه هنوز بيماري خاصي گزارش نشده ولي از آفات مهمي كه در مراحل اوليه رشد به بوته ها حمله مي نمايند مي توان كرم طوقه بر ( آگروتيس ) و كرم برگ خوار ( كارادرينا ) را نام برد كه ضمن انجام مبارزه زراعي ( شامل رعايت تاريخ كاشت و شخم پائيزه ) مي توان از سم حشره كش كارباريول براي آگروتيس استفاده نمود . در ساير موارد به دليل غير اقتصادي بودن مبارزه و استفاده مستقيم از گياه جهت توليد گوشت و شير مبارزه شيميايي توصيه نمي گردد . برداشت : در ارزنها بهترين زمان برداشت جهت علوفه سبز ظهور پانيكول ها و بهترين زمان برداشت براي توليد دانه تغيير رنگ پانيكول ها و زرد شدن برگهاي پايين مي باشد. تركيب دانه ارزن تركيب بذر ارزن به قرار زير است: رطوبت 14-10 درصد نشاسته 70-60 درصد پروتئين 8-6 درصد چربي 4-3 درصد سلولز 10-7 درصد مواد معدني 3-2 درصد استفاده هاي دارويي از ارزن: دانه‏هاي اين گياه درمان كننده بيماريهاي سينه است. تب‏بر است و دل درد را نيز برطرف مي‏كند. زياده‏روي در خوردن آن توليد سنگ مثانه مي‏كند. براي تصفيه خون، از ارزن استفاده كنيد. با شير و روغن، مزاج را لينت مي‏بخشد. نفخ شكم و دل پيچه را مي‏توانيد با استفاده از ارزن درمان كنيد...